Ogień w centrum
Obecnie trudno jest sobie wyobrazić dom jednorodzinny bez kominka lub pieca. Nawet ci niezdecydowani, pozostawiają dla niego miejsce z możliwością podpięcia w przyszłości do komina. Jednak kominki centralne ciągle są rzadko spotykanym elementem wyposażenia. Nie zawsze wynika to z ograniczonych środków finansowych czy powierzchni domu, czasem po prostu o takiej możliwości rozwiązania wnętrza zapomina się przy wyborze projektu czy rozmowie z architektem. A rozwiązanie to ma wiele zalet i warto poświecić mu uwagę przed wyborem rodzaju i miejsca usytuowania urządzenia kominkowego.
Od tradycji do współczesności
Kominek w centrum to z jednej strony nowoczesność, z drugiej – nawiązanie do najbardziej naturalnych i pierwotnych metod ogrzewania ludzkich siedzib. W miarę rozwoju sztuki budowlanej kominki, a także piece swoje miejsce coraz częściej znajdowały przy ścianie, oddając jednocześnie przestrzeń centralną dla elementów przestawnych i umeblowania. Postrzeganie kominka czy pieca jako koniecznego elementu wyposażenia technicznego budynku, służącego przede wszystkim ogrzewaniu, było obecne przez setki lat, dopiero rozpowszechnienie centralnego ogrzewania uwolniło wnętrza od konieczności sytuowania w każdym z nich pieca lub kominka. Dla historii architektury wnętrz był to przełom. Wreszcie można było kreować nieskrępowane obecnością urządzenia grzewczego przestronne i jasne wnętrza. Jednak kominek jako element architektoniczny przetrwał również czasy zachłyśnięcia się technicznymi możliwościami centralnego ogrzewania.
Architektem, w którego twórczości kominki zajmują ważne miejsce, był Frank Lloyd Wright. Jego wkład w rozwój architektury XX wieku jest bezsprzeczny: był twórcą publicznych gmachów, odważnych konstrukcji, jednak to domy mieszkalne uczyniły go powszechnie rozpoznawalnym. W domach F.L. Wrighta kominek jest nie tylko źródłem ciepła i elementem dekoracyjnym, jest on potraktowany jako prawdziwe serce domu, element, wokół którego wszystko się dzieje. Wolny, asymetryczny plan budynku z centralnie usytuowanym monumentalnym kominkiem o horyzontalnej formie są elementami charakterystycznymi dla jego twórczości. Ujmująca jest spójność kominków Wrighta z resztą domu, wyrażająca się nie tylko jego proporcjami i usytuowaniem, ale również zastosowanym materiałem, tym samym, który występuje na ścianach, podłogach czy elewacji. Tak zbudowany kominek przestaje być urządzeniem, stając się częścią budynku. W swoim projekcie Hollyhock House zbudowanym dla Aline Barnsdall, architekt poszedł jeszcze o krok dalej, rozrzeźbiając podłogę przy palenisku i sytuując nad monumentalnym kamiennym kominkiem dekoracyjny świetlik. Projekty domów F.L. Wrighta są doskonałym przykładem, jak nieodłącznym elementem projektu domu jest projekt kominka. Niewielu architektów na etapie projektu budynku projektuje konkretne kominki czy piece, jednak dobry architekt powinien chociaż zapytać, jak klient takie urządzenie sobie wyobraża, lub zaproponować rozwiązanie najbardziej pasujące do budynku i potrzeb użytkownika.
Kominek a organizacja przestrzeni
Wiele osób może nie zdawać sobie z tego sprawy, jednak od organizacji przestrzeni na poziomie projektu całego budynku zależy możliwość aranżacji wnętrza. Warto poświęcić temu uwagę przy wyborze rozwiązania projektowego, ponieważ nie zawsze umeblowanie załatwi sprawę i „jakoś tam będzie”. Interesujące nas kominki centralne, podobnie jak ściany konstrukcyjne, słupy czy schody, bardzo silnie organizują przestrzeń.
Montaż centralnie usytuowanego kominka należy przewidzieć na etapie projektowania domu. Takie rozwiązanie architektoniczne wymaga większej przestrzeni niż przy urządzeniu montowanym w narożniku pomieszczenia czy przy ścianie. Mówiąc o tego typu kominkach, trzeba zwrócić uwagę na jeszcze jeden aspekt, który także warto zaplanować na początku inwestycji. Chodzi o finanse. Kominek centralny tani nie jest, a jak będziemy chcieli na nim zaoszczędzić, od razu to będzie widać, bo jest to dominujący element wyposażenia wnętrza. Co więcej, niektórych rozwiązań bez odpowiednich środków w ogóle nie da się zrealizować. Wracając z kolei do kwestii architektonicznych. Centralna bryła kominka może być masywna lub lekka, lub wręcz zawieszona nad ziemią.
Umieszczony w centrum kominek skupia na sobie uwagę w jeszcze większym stopniu niż zlokalizowany przy ścianie czy w narożniku. W zależności od formy i wielkości tak zlokalizowanego kominka, może on dzielić lub scalać wnętrze. Centralnie usytuowany kominek, z paleniskiem na wysokości około 70 cm, oddziela strefę kuchni lub jadalni od strefy dziennej salonu. To wręcz naturalny podział przestrzeni, zwłaszcza we wnętrzu jednoprzestrzennym. Bardziej śmiałą lokalizacją, godną polecenia w przestronnych wnętrzach, jest usytuowanie kominka pomiędzy strefą sypialnianą a łazienką lub sypialnią a strefą pracy. Z kolei kominek o palenisku niskim, lecz z wysoko umieszczonym okapem, będzie raczej łączyć, a nie dzielić wnętrze. Efekt ten podkreślić mogą umieszczone dookoła miejsca do siedzenia. Podobnie oddziaływują na przestrzeń metalowe kominki wiszące, których palenisko jest zawieszone nad posadzką.
Jaki kominek wybrać?
Kominki centralne doskonale sprawdzą się we wnętrzu wysokim, dwukondygnacyjnym lub z antresolą. W zależności od stylu, w jakim chcemy urządzić wnętrze, należy przewidzieć formę i materiał budowy kominka. W przypadku kominka centralnego tę – zdawać by się mogło oczywistą – zależność należy rozpatrzyć na bardzo wczesnym etapie. Rozwiązanie to silnie wiąże się nie tylko z układem funkcjonalnym budynku, ale również z jego konstrukcją. Wzniesienie masywnego trzonu kominowego z kamienną lub ceglaną obudową wkładu kominkowego wymaga zaprojektowania pod niego osobnego fundamentu. Jeżeli dodatkowo trzon ten miałby stanowić oparcie dla belek stropu czy antresoli, należy go dodatkowo tak poszerzyć, by elementy te znajdowały się w bezpiecznej odległości od przewodu kominowego i by zapewnić im odpowiednie oparcie. Takie rozwiązanie stosuje się jednak rzadko – najczęściej kominek stanowi niezależną konstrukcję.
Bardzo atrakcyjnym wizualnie rozwiązaniem, dającym możliwość obserwacji ognia bezpośrednio, są otwarte paleniska. Względy bezpieczeństwa przemawiają jednak za tym, by kominki usytuowane centralnie posiadały zabezpieczenie przed poparzeniem czy rozsypaniem się żaru. Dobrym rozwiązaniem, wymagającym dodatkowej przestrzeni, jest wyposażenie paleniska w szeroki blat. Również podłoga pod urządzeniem powinna być wykonana z materiału niepalnego lub takim materiałem zabezpieczona (np. kamień, szkło, beton, ceramika). Z uwagi na mogące wystąpić różnice wysokości (które, licząc nawet kilka milimetrów, w przypadku podłogi mogą być bardzo uciążliwe), jest to kolejny element, który należy rozważyć na etapie projektowania całego budynku.
Najbardziej efektownym rodzajem centralnego kominka są bezsprzecznie współczesne paleniska podwieszane, którym ton nadaje przede wszystkim słynna „rodzina Focusów”. Kominki te są świetnymi przykładami współczesnej sztuki użytkowej. Minimalistyczna forma pasuje do większości wnętrz, pozostając przy tym atrakcyjnym elementem skupiającym na sobie całą uwagę. Efektywność i sprawność działania wiszącego kominka zależy w dużym stopniu od długości przewodu kominowego (przynajmniej 4 m), co powoduje, że najbardziej racjonalne jest zainstalowanie takiego urządzenia w wysokim wnętrzu. Dodatkowym problemem konstrukcyjnym jest waga urządzenia, w zależności od modelu licząca od kilkudziesięciu do kilkuset kilogramów, co jako punktowe obciążenie wymaga obliczenia na etapie wykonywania stropu lub więźby. Z kolei wysoka cena kwalifikuje centralny kominek podwieszany do luksusowych elementów wyposażenia wnętrza.
Tańszym rozwiązaniem dla marzących o centralnie usytuowanym palenisku we wnętrzu jest odpowiednio dobrany wkład kominkowy. W zasadzie każdy wkład kominkowy można tak obudować, by mógł stanąć centralnie we wnętrzu. Jednak w przypadku modeli jednostronnych trzeba się liczyć z rozbudowaną częścią „pleców” i z tym, że ogień nie będzie widoczny ze wszystkich stron. Bardziej optymalne do sytuowania w centrum są modele z przeszkleniem dwustronnym typu vis-à-vis, narożnym lub trójstronnym. Jednak myśląc o kominku centralnym w pełnej krasie, trzeba spojrzeć na ofertę palenisk przeszklonych 360 stopni. Takie paleniska pozwalają na niezakłóconą wizję ognia z każdej ze stron. W zależności od aranżacji możemy stworzyć kominkową wyspę na bazie paleniska w kształcie koła lub kwadratu. Takie ekskluzywne palenisko pozwoli dowolnie kształtować przestrzeń wokół i w swobodny sposób rozmieszczać siedziska.
Walka o ogień w centrum
Centralnie usytuowane kominki podobają się prawie każdemu. Ich luksusowy charakter wiąże się przede wszystkim z wymaganiem większej przestrzeni niż urządzenie wciśnięte w ścianę czy pod schody. Jeżeli jednak marzymy o takim rozwiązaniu, to budując dom warto o nie zawalczyć. Może zamiast ścianki wydzielającej kuchnię od salonu, da się postawić piec ogrzewający oba wnętrza? A może wokół kominkowej wyspy rozmieścić wszystkie inne strefy funkcjonalne we wnętrzu? Pomysłów jest wiele, a każdy dom jest inny, śmiało więc rozwiązujmy kominkowe dylematy już na etapie pierwszego szkicu, bo po wybudowaniu może być już na niektóre rozwiązania za późno.
arch. Natalia Przesmycka