Cudze chwalicie… – Kaflarnie polskie
Piece kaflowe ogrzewają i zdobią polskie domy od ponad 600 lat. Od tak dawna funkcjonują też polskie kaflarnie.
Praktycznie nie ma regionu, na którym nie byłoby lokalnej wytwórni. Wzrost cen energii i moda na piece oraz kominki kaflowe pobudził zagraniczną konkurencję, ale też zwrócił uwagę klientów na wyroby rodzimych firm. Praktycznie wszystkie polskie kafle wyrabiane są ręcznie, a wiele z nich to autentyczne rękodzieła artystyczne. Ze względu na warunki historyczno-ekonomiczne większość krajowych kaflarni dysponuje warsztatem i technologią, które odbiegają od europejskich standardów. Mimo niekorzystnych zaszłości (upaństwowienia, niestabilnej sytuacji prawnej itd.) niewielkie, przekazywane z pokolenia na pokolenie, firmy rodzinne wciąż jednak znajdują swoje miejsce na rynku. A są wśród nich i takie, którym udało się rozwinąć działalność i utrzymać wysoki poziom artystyczny.
Powstająca w Polsce ceramika to spory i zróżnicowany asortyment. Niewątpliwie na jej tle najwyraźniej wyróżniają się kafle artystyczne Krystyny Kaszuby, Jerzego Jarmołowicza i Wiktora Polaka, którym poświęciliśmy odrębne artykuły. Zanim zdecydujemy, z czego zbudowany i jaki będzie nasz kominek lub piec, proponujemy przyjrzeć się też dokonaniom innych firm. Warto wybrać się do kaflarni na żywą lekcję historii kultury i poznać ich ofertę. W wielu z nich nie znajdziemy pewnie ekstrawaganckich wzorów i perfekcji doskonale dopracowanych form i kształtów, ale przede wszystkim wyroby naznaczone liniami papilarnymi i osobowością tworzących je ludzi.
Agnieszka Krysa
Ze zrozumiałych powodów artykuł nie jest kompletnym przeglądem wszystkich polskich kaflarni. Twórców i producentów kafli, których prace nie zostały uwzględnione w niniejszej publikacji prosimy o nadesłanie na nasz adres informacji i zdjęć prezentujących wyroby. Dla potrzeb publikacji konieczne jest również pisemne oświadczenie o posiadaniu pełnego prawa do dysponowania danym materiałem i wyrażenie zgody na jego wykorzystanie na łamach „Świata Kominków”.
Jedną z najbardziej znanych polskich kaflarni jest Wytwórnia Kafli Zygmunta Kuliga w Stalowej Woli. Wszystkie powstające w niej wzory kafli (230 kształtek kaflowych) zostały opracowane przez krajowych plastyków i nawiązują do naszych tradycji rzemieślniczych i kulturowych. Są wśród nich między innymi kafle z motywem myśliwskim i kafle huculskie, przygotowywane są też wyroby z wizerunkami królów polskich. Dzięki dużej rozpiętości cenowej trafiają one zarówno do skromnych letnich domków, jak i do bogatych rezydencji i prestiżowych instytucji (piece kaflowe z tej wytwórni zdobią na przykład aulę Collegium Maius Uniwersytetu Jagiellońskiego). Każdy kafel to niepowtarzalny wyrób rękodzieła artystycznego posiadający stosowne atesty. Poza samym wyrobem kafli, firma prowadzi też doradztwo, projektowanie i wykonawstwo kominków, pieców, piecokominków i kuchni oraz posiada bogaty asortyment akcesoriów.
Tradycje rodzinne ma między innymi Zakład Ceramiki Szlachetnej w Milówce na Żywiecczyźnie. Rodzina Gnidzińskich, będąca właścicielami przedsiębiorstwa, produkuje kafle od połowy lat trzydziestych, kiedy to w Strumieniu (Śląsk Cieszyński) Walenty Gnidziński uruchomił duży zakład kaflarski. Po wojnie kaflarnię upaństwowiono. Następnym etapem prywatnej produkcji kafli był założony przez syna Walentego w 1957 roku zakład w Milówce. Kolejne pokolenie Gnidzińskich w latach osiemdziesiątych podjęło tradycję rodzinną modernizując wytwórnię i zwiększając asortyment i kolorystykę kafli. W Milówce powstają dziś kafle gładkie i z motywami zdobniczymi, w kolorach beżu, brązu i zieleni oraz wyroby szamotowe (np. wkłady, cegły).
Specyficzną działalność w tej branży prowadzi kaflarnia w Zdunach, która jest oddziałem Krotoszyńskiego Przedsiębiorstwa Ceramiki Budowlanej „Cerabud”. Powstały w roku 1858 zakład początkowo zajmował się garncarstwem. Dziś na bazie tradycyjnych metod, ręcznych i na prasach stemplowych, powstają w nim kafle piecowe i kominkowe w dziesięciu wzorach. Wszystkie pokryte są transparentnym szkliwem. Można je nabyć w czterech najbardziej tradycyjnych dla kafli kolorach: zieleni, brązu, granatu i kremu. „Cerabud” oferuje również galanterię kaflarską (kafle ażurowe) i ceramiczną (figurki).
Familijną firmą, przechodzącą z ojca na syna, już od początków XX wieku jest Wytwórnia Kafli Kazimierz Grochowski z Radomska w województwie łódzkim. Funkcjonuje ona nieprzerwanie od 1932 roku. Wszystkie kafle wykonywane są ręcznie z wielką dbałością o każdy szczegół, a lata doświadczeń pozwalają realizować indywidualne projekty. Ofertę wytwórni tworzą kafle gładkie, tłoczone, które są dostępne w różnych wzorach, malowane metodą sitodruku i ręcznie (na życzenie klienta również we wzory).
Wśród polskich kaflarni bogactwem asortymentu wyróżnia się firma „Karat” z Katowic. Oferuje ona kafle w kilkudziesięciu kolorach ze szkliwem błyszczącym i matowym. Na szczególną uwagę zasługują wśród nich kafle artystycznie malowane. Metody produkcji podporządkowano tu normom systemu zarządzania jakością ISO 9001:2000. „Karat” to jedna z nielicznych polskich kaflarni, która jest w stanie bronić rodzimego rynku przed doskonałymi produktami niemieckimi. Wyrób kafli jest tu jedynie fragmentem kompleksowej usługi – od projektowania po wykonawstwo kominków i pieców.
Na tle wyrobów polskich kaflarni dużą odmiennością charakteryzuje się propozycja Pracowni Ceramicznej Zdrowak w Szklarach. W ofercie tej firmy zamiast kafli znajdują się gotowe, oryginalne w formie, piece. Ich pochodzenie nie jest rdzennie polskie, powstają w oparciu o doświadczenie Meksykanów i licencję autriackiej firmy Tierra Aura. Zastosowanie specjalnej mieszanki najwyższej jakości gliny, sprowadzanej z krajów Europy Zachodniej, oraz ręczne wykonanie i elektryczny wypiek wpłynęły na ich trwałość i umożliwiły budowę dużych form „w jednym kawałku”. Podobnie jak w przypadku kafli, energia cieplna, która jest magazynowana w ścianach pieca, uwalniana zostaje w postaci promieniowania podczerwonego. Powstające w ten sposób ciepło korzystnie wpływa na zdrowie i samopoczucie ludzi. W pracowni „Zdrowak” każdy piec jest niepowtarzalny, wykonywany ręcznie na zamówienie w dwunastu wielkościach, czterech podstawowych kształtach i siedmiu naturalnych kolorach gliny.