Kominek skandynawski
Specyfika skandynawii
Kominki skandynawskie cieszą się bardzo dobrą opinią ze względu na rozwiązania techniczne, funkcjonalność i wieloletnią tradycję przemysłowego ich wytwarzania. Północ Europy musiała wytworzyć dobre wzorce dla pieców i kominków, mogące sprostać surowym zimom.
Specyfika budownictwa mieszkaniowego w Skandynawii polega przede wszystkim na jego prostocie i przewadze budynków jednorodzinnych. Popularną technologią jest szkielet drewniany. Charakterystyczna jest również kolorystyka i prostota budynków, a także wykorzystanie naturalnych materiałów budowlanych. Budownictwo Skandynawii oparte jest na – z jednej strony – wieloletniej tradycji budowania, a z drugiej – na nowoczesnych, proekologicznych rozwiązaniach.
Kominki wbrew pozorom nie są tam podstawowym źródłem ciepła, a jedynie elementem dopełniającym podstawowy system grzewczy, lub ogrzewaniem w domach weekendowych. Mimo dużych zasobów lasów, w Skandynawii szanuje się drzewa i dlatego coraz bardziej rośnie popularność piecyków na pellety i gaz. Nie bez znaczenia jest wygoda obsługi takiego pieca – kominka. Również istniejące instalacje olejowe często przerabia się na pellety (w Szwecji to tzw. pelletsbrännare). W budownictwie jednorodzinnym od kilkunastu lat najpopularniejsze są pompy ciepła. W zależności od warunków gruntowych i wielkości działki Szwedzi stosują dwa rodzaje gruntowych pomp ciepła: jordvärme – ziemne, pod powierzchnią gruntu, odzyskujące ciepło słoneczne, i bergvärme – czyli głęboko wiercone. Popularne jest również odzyskiwanie ciepła z jeziora, tzw. sjövärme, polegające na położeniu instalacji na dnie zbiornika wodnego, i powietrzne pompy ciepła. Popularnym rodzajem ogrzewania w krajach skandynawskich jest również ogrzewanie elektryczne – systemy podłogowe i sufitowe.
Obecnie kraje skandynawskie należą do przodujących na świecie w zakresie ekologii. Myślenie proekologiczne jest szczególnie ważne w dziedzinie ogrzewania i pozyskiwania energii. W Szwecji znajduje się fabryka przetwarzająca zużyty olej po smażeniu frytek na tak zwany biodiesel, a jako paliwo pojazdów komunikacji miejskiej w mieście Linköping stosuje się metan, który pozyskiwany jest z odpadów przemysłu rolniczego – w tym wypadku z wnętrzności krów.
Pod pojęciem kominek skandynawski kryje się kilka modeli urządzeń – od super funkcjonalnych wolno stojących żeliwnych piecyków i kuchni, przez skromne stalowe piece kominkowe, aż po eleganckie, okrągłe piece kaflowe. Z rozwiązań materiałowych stosowanych do budowy urządzeń grzewczych, charakterystyczne dla stylu skandynawskiego są dwa, zupełnie różne od siebie materiały: biały kafel i steatyt.
Tradycje przemysłowego wytwarzania skandynawskich pieców grzewczych sięgają połowy XIX wieku, czyli okresu rewolucji przemysłowej. W tym czasie kryzys energetyczny dotknął wiele gospodarstw domowych i stał się po raz pierwszy w historii ludzkości problemem. Ogrzewanie domów oparte do tej pory na, wydawać by się mogło, niewyczerpanych zapasach drewna, wobec jego braku stało się problemem. Lasy przetrzebione były już w XVIII wieku, a stosowane do tej pory piece o bardzo niskiej sprawności grzewczej zaczęły stanowić problem. W tym samym czasie poszukiwano nowych systemów grzewczych, co doprowadziło do rozpowszechnienia się pieców kaflowych, stalowych i żeliwnych. Ich wspólną cechą było oszczędne zużycie materiału opałowego – przez zminimalizowanie wielkości samej komory spalania i drzwiczek oraz przez akumulowanie ciepła w bryle pieca. Możliwe stało się palenie w piecu tylko dwukrotnie – rano i wieczorem – co miało również niebagatelny wpływ na całą organizację życia.
Typowe dla Skandynawii stały się kanałowe piece kaflowe o przekroju wachlarzowym lub kołowym. W 1767 roku skonstruowano piec trzykanałowy, a niedługo później pięciokanałowy, zwany systemem Cronsted. Są one popularne do dzisiaj, a ich charakterystyczna biała, kolumnowa bryła zwieńczona ozdobnym gzymsem świetnie wpisuje się w stylistykę nowoczesnych pomieszczeń.
W 1853 roku uruchomiono w Skandynawii fabryki pieców: w Norwegii – KVAERNER JERNSTOBERI, z której wywodzi się firma JØTUL, a w Danii odlewnię CHRISTENSENA, protoplastę obecnej firmy Morsø. W latach 70. XIX wieku powstały lub rozwinęły się kolejne fabryki, między innymi firma Wamsler, produkująca przenośne kuchenki. Technologie rozwijały się w ciągu XX wieku, nadążając za zmianami gospodarczymi i odpowiadając na rosnące zapotrzebowanie na urządzania grzewcze przy jednoczesnej zmianie dostępnego paliwa.
Od lat 70. XX wieku rozpowszechnił się typ charakterystycznego trójdzielnego pieco-kominka, wprowadzonego na rynek przez duńską firmę RAIS. W dolnej części stalowego piecyka umieszczono wbudowaną niszę na drewno, w środkowej palenisko zamykane drzwiczkami, a nad nim wnękę piekarnika. Rozwiązanie przyjęło się bardzo szybko i jest obecnie standardem. Poszczególne modele tak zwanego piecyka duńskiego mogą się różnić proporcjami poszczególnych części i wyglądem piekarnika – od prawdziwego, zamykanego, w którym rzeczywiście można coś upiec, poprzez wnękę, w którą można wstawić czajnik czy garnek, aż do piecyka z płaską górną częścią przystosowaną do stawiania na niej specjalnego żeliwnego czajnika. Płyta górna może mieć również klasyczną formę płyty kuchennej z okrągłymi fajerkami.
Typowe dla skandynawskich pieców kominkowych jest wspomniane już użycie do ich budowy steatytu. Steatyt to szary kamień o pochodzeniu wulkanicznym, występujący w Norwegii, określany także w literaturze terminem słoninowiec, który pod względem petrograficznym określany jest jako łupek antofyllitowo-talkowy. Jest to najbardziej charakterystyczny z kamieni skandynawskich – już Wikingowie wytwarzali z niego naczynia i biżuterię. W produkcji naczyń kamień ten stosowany był na taką skalę, że – jak sądzą archeolodzy – w pewnym momencie wyparł nawet garncarstwo. Zastosowanie kamiennej obudowy z tego materiału zwiększa sprawność cieplną pieca, dzięki jego zdolnościom akumulacyjnym. Steatyt uzupełnia często konstrukcję piecyków stalowych, które w porównaniu do kafli czy żeliwa bardzo szybko oddają ciepło, a po wygaśnięciu paleniska bardzo szybko stają się zimne. Sam w sobie może również stanowić materiał konstrukcyjny lub może być wykorzystany jako element trzonu kominowego w piecu kaflowym.
Kominek skandynawski jest synonimem dobrej jakości wykonania i funkcjonalności, podobnie jak niemiecki samochód czy szwajcarski zegarek. Ale nie tylko aspekty użytkowe są zaletą kominków skandynawskich. Skandynawskie wzornictwo ma swoich gorących zwolenników. Zarówno w przypadku pieców, jak i innych elementów wyposażenia wnętrz czy mebli na pierwszym miejscu stawia się funkcjonalność. Kominek czy piec jest – po pierwsze – sprawnym urządzeniem, a po drugie – pięknym meblem. Brak zbędnych ozdobników uzasadnia stwierdzenie, że kominki skandynawskie są wręcz minimalistyczne. Typowy „piec duński”, biały czy okrągły, będzie świetnie pasować zarówno do wnętrz nowoczesnych, jak i tradycyjnych. Estetyka kominka to nie tylko samo urządzenie, ale i akcesoria z nim związane. Większość producentów kominków oferuje pasujące do nich pojemniki na opał i popiół, szufelki, zapalniczki itp. Producenci pieców skandynawskich doceniają rolę projektanta w tworzeniu urządzenia i są skłonni zapraszać do współpracy światowej sławy dizajnerów i architektów.
Styl skandynawski we wnętrzach mieszkalnych jest popularny od lat 50. XX wieku, a na całym świecie upowszechnił się dzięki firmie IKEA. Wnętrza w tym stylu są proste, jasne, czyste i ciepłe. Przestrzeń mieszkalna jest dobrze wykorzystana, dzięki czemu nawet niewielkie pomieszczenia nie są zagracone. Stolarka okienna i drzwiowa jest najczęściej biała, prosta i klasyczna. We wnętrzach dominują naturalne materiały: mineralny tynk i drewno. Pomieszczenie „ocieplają” tkaniny o żywych i jasnych kolorach – typowe małe dywaniki i chodniki czy serwety. Znani projektanci mebli i architekci: Alvar Aalto, Arne Jacobsen, Kaare Klin, Finn Juhl, Poul Henningsen (lampy), wprowadzili na rynek formy prostych i funkcjonalnych mebli, które rozpowszechniły się na całym świecie.
Styl skandynawski dobrze sprawdza się przede wszystkim w niewielkich wnętrzach zabudowy wielorodzinnej i w domach rekreacyjnych. Wolno stojące, funkcjonalne piece kominkowe idealnie wpisują się w stylistykę skandynawskiego wzornictwa, a neutralne w swojej formie białe piece kolumnowe czy piecyki stalowe będą pasować do wszelkich innych stylów we wnętrzach.
Natalia Przesmycka